Dưới đây là những bài văn Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi hay để các em học sinh tham khảo.
Mẫu số 1
Cảnh ngày hè là bài thơ số 43 trong chùm thơ Bảo kính cảnh giới của tác gia Nguyễn Trãi. Bài thơ là một bức tranh thiên nhiên mùa hè rực rỡ, là tiếng lòng tâm sự về hoàn cảnh đất nước, là tình yêu thiên nhiên, yêu con người của nhà thơ.
Hai câu thơ đầu mở ra một hoàn cảnh sống đặc biệt của nhà thơ. Tại sao lại nói là hoàn cảnh sống đặc biệt, bởi vì nó khác so với cuộc sống trước đây của nhà thơ. Nguyễn Trãi không còn sống trong cảnh chiếu rủ màn che, sáng tới cùng tối về phủ, ngày ngày phải để ý cảnh giác với những kẻ xấu muốn hãm hại mình mà giờ đây ông đang sống trong cảnh nhàn rỗi ở chốn thôn quê mộc mạc và bình yên:
“Rồi hóng mát thưở ngày trường
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương”
Khác xa so với cuộc sống chốn quan trường ngày đêm bận bịu, Nguyễn Trãi trở về quê hương sống một cuộc sống thanh nhàn, êm ả. Lão nông dân chốn quê mùa ấy ngày nhàn rỗi ra hóng mát ngày dài. Câu thơ như khiến người đọc liên tưởng ra một ông lão mặt hiền lành nhưng khắc khổ, những nếp nhắn hiện lên vì nhiều đêm suy nghĩ, tay thảnh thơi cầm một chiếc quạt mo ngồi hóng mát trước nhà.
Phía trước mắt ông lão ấy là những bông hòe xanh mát mọc “đùn đùn” lên. Có lẽ hoa đang độ nở đều và nhanh nhất bởi mùa hè là mùa sinh trưởng của cây cối mà. Những bông hoa hòe mọc nhiều đến rợp cả giương. Như vậy hai câu thơ đã thể hiện được hoàn cảnh sống của nhà thơ và phần nào miêu tả một chi tiết trong bức tranh thiên nhiên mùa hè.
Tiếp đến hai câu thực, nhà thơ bắt đầu đi vào tả cảnh thiên nhiên mùa hè đầy màu sắc, hình ảnh và hương thơm:
“Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”
Trước hiên nhà những đóa lựu như phô trước ánh nắng, trước con mắt người thưởng thức màu sắc quyến rũ tươi đẹp của mình. Màu của hoa như được “phun” bằng một thứ bột màu đắt tiền loại xịn và được tô lên bằng một bàn tay người nghệ sĩ có tài. Thứ hoa màu đỏ ấy như làm chói chang thêm cái ánh sáng rực rỡ của ngày hè. Bông sen tuy có nhẹ nhàng đi một chút nhưng điểm đặc biệt người ta yêu thích ở nó là sự thanh khiết và hương thơm dịu ngọt nhẹ nhàng. Những bông sen nở như tiễn mùi hương của mình ra khắp chốn. Hương sen giống như một loài nước hoa hiếm có, nhẹ nhàng nhưng quyến rũ khướu giác con người.
Dưới nền cảnh thiên nhiên tươi thắm đẹp đẽ ấy, con người xuất hiện với cuộc sống đời thường. Những phiên chợ cá lao xao tiếng người bán người mua, tiếng những chú ve con đang mở cuộc thi hát:
“Lao xao chợ cá làng Ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”
Những âm thanh “lao xao”, “dắng dỏi” là âm thanh rộn ràng, náo nhiệt, ồn ào. Mùa hè cái gì cũng trở nên nổi bật nhất, chói chang nhất, rõ ràng nhất. Âm thanh ấy chính là âm thanh của cuộc sống con người. Những người dân với những lần ra khơi vất vả đang mang về cho mình những thành quả lao động cả ngày trời. Họ đang trao đổi với người khác để đổi lấy cơm lấy gạo cho cả gia đình. Dàn đồng ca mùa hạ ve con cũng như đang rộn rã đón chào một mùa hè mới, mùa để chúng có thể khoe cái giọng mạnh mẽ về cường độ, rộng về âm vực.
Trước cảnh thiên nhiên và cuộc sống con người, nhà thơ có một ước nguyện lớn lao là mượn cây đàn của vua Ngu Thuấn để đánh vài tiếng cho nhân dân no đủ khắp chốn:
“Lẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu rủ khắp đòi phương”
Nguyễn Trãi bao giờ cũng thế, dù đã khăn gói về quê, không lo toan đến việc vua việc nước nữa nhưng với tấm lòng yêu thương nhân dân – những con người hạt nhân, gốc của đất nước nhà thơ không bao giờ nguôi nỗi lo lắng cho họ.
Qua bài thơ ta thấy một tấm lòng cao cả của người trí thức luôn luôn tìm cách làm cho nhân dân có một cuộc sống no đủ khắp nơi. Đồng thời bài thơ cũng là một bức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè tươi đẹp, rực rỡ. Bên cạnh bức tranh thiên nhiên, nhà thơ thể hiện tấm lòng yêu thiên nhiên, hòa hợp với thiên nhiên, yêu con người và đất nước của mình.
Phân tích Cảnh bài thơ ngày hè – Nguyễn Trãi trong chương trình văn học lớp 10 tập 2 – Mẫu 2
Nguyễn Trãi – một bậc thi ca của văn học Việt Nam, cuộc đời ông sống giao cảm với thơ với cuộc sống thiên nhiên và con người. Cảnh quan trường làm cho ông nghẹt thở bởi những toan tính chèn ép vậy nên ông đã quyết định tìm về với thiên nhiên để cho tâm hồn mình thanh tịnh. Trong thời gian ấy ông làm thơ về thiên nhiên nhưng trong những vần thơ thiên nhiên ấy lại có những tâm sự về sự lo lắng cho nhân dân đất nước. bài thơ Cảnh ngày hè là một bài thơ như thế. Trong thiên nhiên mùa hè và cảnh sống sinh hoạt của nhân dân Nguyễn Trãi vẫn thể hiện tình yêu nhân dân đất nước của mình.
Trước hết là câu thơ đầu thể hiện tâm trạng của nhà thơ trong những ngày hè, nhưng ngày về cáo quan ở ẩn:
“Rồi hóng mát thuở ngày trường”
Chúng ta thấy rõ được chữ “rồi” ở đầu câu thể hiện một tâm trạng rảnh rỗi của nhà thơ ở quê. Nó không có sự bon chen đố kị, chèn ép của những ninh thần. Tại sao nhà thơ không nói là rỗi mà lại là “rồi”. Có thể nói chữ rỗi và chữ rồi đều nói lên cùng một tâm trạng nhưng nhà thơ sử dụng từ “rồi” nghe có vị xưa cũ hơn. Bởi vì từ rỗi là sau này mới có, nó mang tính chất hiện đại hơn. Nhà thơ cáo quan về với thiên nhiên làng cảnh Việt nam và nhà thơ không những được thanh lọc về tâm hồn mà còn rảnh rỗi hóng mát suốt cả ngày. Nói như thế không phải là nhà thơ không phải làm gì để ăn mà là để chỉ cái cuộc sống thanh bình an nhàn không mệt đầu mệt óc ở nơi thôn quê hẻo lánh với những con người nông dân hiền lành chất phác lương thiên này.
Những câu thơ tiếp theo nhà thơ vẽ lên một bức tranh cảnh ngày hè vô cùng rực rỡ. Bức tranh ấy không chỉ có thiên nhiên mà còn có cả con người nữa.
Trước tiên là bức tranh thiên cảnh ngày hè nơi thôn quê. Có thể nói Nguyễn Trãi giống như một nhà họa sĩ dùng ngôn từ để vẽ lên bức tranh tuyệt đẹp ấy:
“Hòe lục đùn đùn tán rợp giương.
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương. ”
Cây hoa hòe tán rộng tỏa bóng mát khắp đầu tường. Tiếp đó nhà thơ vẽ thêm những bông hoa thạch lựu trước hiên nhà có màu đỏ rực rỡ như ánh nắng chói chang của mùa hạ kia vậy. Nhắc đến quê hương người ta không thể nào quên được hình ảnh những bông hoa sen hồng với hương sắc tuyệt vời. Nhà thơ không nói hẳn là hoa sen mà nhà thơ dùng hai chứ “Hồng Liên” thể hiện sự trang trọng cổ kính của bông hoa sen ấy. Trong bức tranh ấy ta không chỉ thấy màu sắc mùi hương mà ta còn thấy được cả sự sinh trưởng của chúng. Cây hoa hòe “đùn đùn”, cây thạch lựu “phun”, hoa sen “tiễn” mùi hương. Mùa hạ quả đúng là mùa của sinh trưởng cho những loại cây cối. Sức sống ấy mạnh mẽ như các động từ mạnh kia vậy. Hương thơm của hoa sen cũng như bay xa hơn thoảng vào không gian nhiều hơn qua từ “tiễn” ấy. Chữ tiễn ấy không phải là tiễn biệt chia ly mà chứ tiễn như thể hiện cái sự bay xa của hương sen trong cơn gió kia làm cho không gian làng quê ngát hương.
Bức tranh ấy còn có cả những cuộc sống sinh hoạt của con người làng quê. Thật vậy tranh thiên nhiên đã đẹp nhưng nó còn đẹp hơn khi xuất hiện hoạt động sự sống của con người:
“Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương. ”
Từ láy “lao xao” như thể hiện được hết cái vui tươi của con người lao động trong những buổi chợ. Chợ có đông thì mới có niềm vui như thế, có tiếng động như thế. Cái âm thanh ấy như tác động đến tâm hồn người nghệ sĩ. Chợ cá kia dường như có rất nhiều đồ khiến cho người dân nơi đây náo nức, mua bán Có thê nói rằng đó chỉ là cuộc sống đời thường thôi nhưng tại sao khi cảm nhận ở đây ta lại thấy nó đẹp đến thế. Có khi nào cái đẹp xuất phát từ những cái quá đỗi bình thường không?. Thế rồi âm thanh của những con ve gọi hè. Tiếng ve như dắng dỏi tạo nên thành một dàn đồng ca mùa hạ ngân nga ngày đêm không biết mệt.
Trước những thiên nhiên và con người nhà thơ như thể hiện những ước nguyện của mình. Nhà thơ thật thà thể hiện tấm lòng của mình:
“Rẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,
Dân giàu đủ khắp đòi phương”
Câu thơ thể hiện ước nguyện của nhà thơ mong muốn mượn được chiếc đàn của vua Ngu Thuấn đàn một tiếng cho nhân dân giàu khắp bốn phương. Từ truyền thuyết tiếng đàn của vua Ngu thuấn nhà thơ thể hiện ước nguyện sự lo lắng cho nhân dân. Mong có thể giúp đỡ cho nhân dân có một cuộc sống đầy đủ yên ổn thái bình.
Như vậy qua đây ta thấy được một bức tranh thiên nhiên vô cùng đẹp, tất cả nhưng màu sắc đều thể hiện đặc trưng của mùa hè. Có thể nói chắc hẳn nhà thơ phải là một người yêu thiên nhiên nhiều lắm thì mới có thể cảm nhận được cả những bước sinh trưởng của cây côi mùa hè như thế. Đồng thời ta cũng thấy được một tâm hồn trung nghĩa với nhân dân. Mặc dù xa rời quan trường nhưng ông không lúc nao không lo cho nhân dân, mong muốn nhân dân có một cuộc sống an lành bình yên.
Trên đây là bài văn phân tích bài thơ Cảnh ngày hè – Nguyễn Trãi
Tham khảo thêm: